Wspomaganie dzieci z trudnościami.(1)

"Jeżeli otrzymałeś czegoś więcej
niż inni w postaci dobrego zdrowia,
uzdolnień, energii, sukcesów,
radosnego dzieciństwa, harmonijnej
atmosfery domowej, nie traktuj tego
jako oczywiste.

Należysz do ludzi szczęśliwych
a zatem powołany jesteś,
aby wiele ofiarować innym..."

/ Albert Schweitzer /

    Celem świadomych oddziaływań dyd.-wych. w stosunku do uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi jest odpowiednie rozpoznanie tych potrzeb. Jest to jeden z elementów współczesnej diagnozy i obowiązującego programu nauczania. Potrzeby specjalne to wszystkie potrzeby dziecka wynikające z jego funkcjonowania, w tym z rodzaju niepełnosprawności. Rozpoznając potrzeby specjalne u swoich uczniów, nauczyciel powinien poznać dziecko poprzez zbieranie informacji z różnych obszarów jego funkcjonowania, a więc: sytuacji rodzinnej, zdrowotnej, zainteresowań, poprzednich doświadczeń dziecka, wiadomości i umiejętności. ( co nie jest takie oczywiste, i sprowadza się jedynie do ideału na papierze)

    Podstawą pracy dydaktyczno -wychowawczej z dzieckiem o obniżonej sprawności intelektualnej jest obecnie program szkoły masowej. Treści programowe są zatem jednakowe i obowiązkowe dla wszystkich uczniów w klasie, jednakże w przypadku uczniów z niepełnosprawnością intelektualną konieczna jest ich modyfikacja w zależności od możliwości danego dziecka.

DZIECI Z TRUDNOŚCIAMI W UCZENIU SIĘ

Wśród uczniów szkoły masowej można spotkać dzieci, które nie są w stanie bez specjalnej pomocy sprostać wymaganiom programowym, są one określane mianem "dzieci z trudnościami w uczeniu się" stąd konieczność modyfikacji tych programów w zależności od dynamiki rozwoju dziecka, przebiega on bowiem w sposób nietypowy, odmienny, dysharmonijny. Odmienność ta polega na tym, iż osiągnięcia rozwojowe dzieci w jednych funkcjach można określić jako bardzo wysokie, podczas gdy w innych jako niskie, a nawet bardzo niskie.

Dokonując charakterystyki uczniów z trudnościami w uczeniu się należy podkreślić, że termin ten odnosi się najczęściej do dzieci, które:

• cechują się poziomem intelektualnym w granicach normy, nieco poniżej i także powyżej niej,
• przejawiają zaburzenia w zakresie jednego lub więcej podstawowych procesów psychicznych tzn. w sferze procesów orientacyjnych, poznawczych, motorycznych,
• trudności w uczeniu się przybierają różną postać, powiększają się i nasilają, gdy brak właściwego postępowania z dzieckiem i redukują się oraz osłabiają, gdy dziecko uzyskuje odpowiednią pomoc,
• wymagają - w celu ich złagodzenia lub usunięcia - całkowicie odmiennego, specjalnego postępowania w procesie kształcenia i wychowania.

Tak więc podstawowym problemem tych dzieci jest fakt, iż częściej niż rówieśnicy - z trudem radzą sobie z pewnego typu zmianami w otoczeniu fizycznym i społecznym, a więc znacznie trudniej ( czasami wcale ) przystosowują się do tych zmian a w konsekwencji nie najlepiej funkcjonują tzn. czują się gorzej i nie spełniają w zadawalającym stopniu wielu wymagań oraz stawianych im oczekiwań.

To jak dziecko poradzi sobie ze zmianami wokół niego, czy się do nich dostosuje, czy nie, czy sprosta stale pojawiającym się nowym oczekiwaniom formułowanym przez otaczających je ludzi, czy nie zależy jednak nie tylko od niego samego, od możliwości jego organizmu. Zależy przede wszystkim od dorosłych, i to od ważnych dla niego dorosłych ( rodziców i nauczycieli ), a w miarę dorastania także od stosunków z rówieśnikami. Tworzony przez innych ludzi wokół dziecka, szczególnie właśnie przez osoby znaczące klimat, atmosfera emocjonalna decydują o jego rozwoju - i to zarówno o kierunku tego rozwoju, jak i o jego tempie i dynamice. Zatem to od innych ludzi zależy czy dziecko poradzi sobie z trudną sytuacją tzn. opanuje jeszcze jeden sposób na dobre, skuteczne zachowanie, czy też sobie nie poradzi i w efekcie nauczy się jeszcze jednego sposobu ucieczki z trudnej sytuacji. Zasadniczym problemem dzieci z trudnościami w uczeniu się jest, jak sama nazwa wskazuje utrudnione radzenie sobie z wymaganiami szkolnymi, nie są to jednak dzieci upośledzone umysłowo ani nawet opóźnione w rozwoju lecz nieco wolniej , ale przede wszystkim inaczej rozwijające się. Mogą natomiast stać się dziećmi upośledzonymi w rozwoju, jeżeli otaczający je ludzie nie zauważą tej inności i nie dostosują do niej swojego postępowania. Zaburzenia w zachowaniu oraz trudności w uczeniu mogą dotyczyć:

• sfery ruchowej i mowy, a więc dziecko nie opanowało w pełni różnych umiejętności związanych z nawiązywaniem i podtrzymywaniem kontaktu z innymi ludźmi, jest mało sprawne i mało zaradne;
• sfery poznawczej, dziecko nie w pełni prawidłowo odbiera i przetwarza stale napływające z własnego organizmu i z otoczenia informacje, ma trudności ze skupieniem uwagi czy korzystaniem z własnych doświadczeń ( utrudnione przypominanie );
• sfery jego przeżyć, czyli kontroli nad emocjami, odporności na podwyższone w sytuacjach trudnych napięcie emocjonalne. Dziecko jest więc albo nadaktywne emocjonalnie, tzn. reaguje bardzo silnie na drobne nawet trudności w działaniu, na trudności z kontrolowaniem swoich emocji, często przechodzi od jednego do drugiego stanu emocjonalnego w sposób dla dorosłego niezrozumiały, albo też dziecko sprawia wrażenie jakby go nic nie interesowało, jest ciche i spokojne; jego reakcje emocjonalne są słabo zróżnicowane, także nieadekwatne do sytuacji.

Natomiast zakłócenia w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego u tych dzieci stanowi:

1. rozpraszalność uwagi,
2. nadruchliwość,
3. perseweracja, czyli trudności w przechodzeniu z jednej aktywności w drugą.

    Charakteryzując dzieci z trudnościami w uczeniu się , które można określić mianem dzieci z pogranicza między prawidłowym funkcjonowaniem a upośledzeniem umysłowym, należy podkreślić iż istnieje szereg właściwości wskazujących i ułatwiających rodzicom i nauczycielom zorientowanie się , co stanowi podstawową trudność dla dziecka, co jest jego główny problem, a co tylko dodatkiem, tzn. pojawia się sporadycznie, w pewnych okolicznościach:

1)

• dziecko odczytuje wyraz KOS jako SOK,
• odczytuje b jako p; d jako p; b jako d; n jako u,
• w głośnym czytaniu opuszcza, dodaje, zniekształca słowa, np. się odczytuje jako nie,
• według opinii słuchającego, umie przeczytać tekst ( bo szybko domyśla się, o co w nim chodzi dalej ),ale z trudem odczytuje wskazane palcem słowo, z trudem też wymienia kolejne składające się na dane słowo litery;

2)

• przepisując z tablicy, pisze w zeszycie 82 zamiast28,
• wykonuje poprawnie dodawanie i odejmowanie w pamięci, ale ma trudności z zapisaniem wyników,
• nagle ( dla dorosłego ) nie umie wykonać jakiegoś działania, które wykonywało poprawnie poprzedniego dnia, np. w ogóle nie pamięta tabliczki mnożenia, którą -
• zdawałoby się - już dobrze opanowało,
• zapytane po chwili o to samo udziela nieprawidłowej odpowiedzi, choć poprzednio była to odpowiedź poprawna;

3)

• dziecko często udziela tej samej odpowiedzi na kilka różnych pytań, zadawanych kolejno po sobie,
• rysuje stale to samo i nie potrafi tej czynności przerwać, np. rysuje kilka takich samych obiektów koło siebie np. statki, domki...,
• zadaje niekończące się pytania, zanudza nimi otoczenie, ale wcale nie wydaje się być zainteresowane uzyskaniem na nie odpowiedzi, udzielona odpowiedź nie ma większego wpływu na treść następnego pytania;

4)

• dziecko ma szeroko rozbudowane słownictwo, jest ono zbliżone do słownictwa otaczających je dorosłych , ale ma spore trudności z określeniem, np. czasu danego czasownika albo z wypisaniem z czytanki wszystkich przymiotników i przysłówków,
• zaczyna mówić jak gdyby "od połowy myśli",
• myli określenia typu wczoraj i dzisiaj;

5)

• w wielu sytuacjach mówi bardzo głośno i swobodnie, nie zauważając, że komuś może to przeszkadzać albo że tak nie wypada,
• jest niekiedy bardzo gadatliwe, dorosłemu zwykle trudno uciszyć je czy skierować jego uwagę na coś innego,
• śmieje się, często niezbyt adekwatnie do sytuacji;

6)

• bardzo szybko rozprasza się, nawet pod wpływem drobiazgów, bardzo słabych bodźców, jego uwaga jest bardzo delikatna i krucha,
• jednocześnie jest bardzo nieuważne, z trudem skupia się, z trudem koncentruje swoja uwagę nawet na rzeczach bardzo dla niego ważnych, np. cierpliwym wysłuchaniu polecenia czy wyjaśnienia nauczyciela dotyczącego sposobu działania w trakcie pisania sprawdzianu ( co i jak zrobić ).

Generalnie trudności dziecka dają się sprowadzić do następujących :

• dziecko patrzy, a nie dostrzega tego, co najważniejsze , czy też tego, o co akurat chodzi dorosłemu / przywiązuje zbyt wiele uwagi do zbyt wielu rzeczy naraz /;
• dziecko słucha, ale znów nie dociera do niego, to co ma dotrzeć zgodnie z intencją dorosłego/ jeżeli nawet koncentruje się na czymś, to na bardzo krótko i bardzo powierzchownie /;
• dziecko niewiele pamięta z tego, co mu się tłumaczy, nie może sobie czegoś przypomnieć akurat wtedy, gdy tego oczekuje dorosły;
• dziecko nie robi tego, co akurat ma robić, ani w taki sposób, jak się od niego oczekuje;
• reaguje często zbyt silnie całym sobą - i ciałem i umysłem / osłabiona jest kontrola motoryczna

Nie wszystkie wyżej wymienione grupy przejawów świadczą jednoznacznie o tym, iż mamy do czynienia z dzieckiem "z pogranicza". Jednakże:

• im więcej takich przejawów dotyczy dziecka,
• im bardziej są one nasilone i nasilają się w miarę upływu czasu,
• im dłużej trwają, utrzymują się,
• im bardziej powiązane są z występowaniem określonych sytuacji zewnętrznych, tym większa pewność, iż mamy do czynienia z dzieckiem z trudnościami w uczeniu się, które może być niekiedy bardzo nieszczęśliwe, zmęczone i obciążone, bowiem jest zmuszone do podejmowania wielu prób poradzenia sobie i spełnienia wszystkich oczekiwań stawianych mu przez dorosłych, jednakże często bez pozytywnego skutku.

Dokonując charakterystyki problemów, na które napotykają dzieci z trudnościami w uczeniu się - ze względu na dominujący typ objawów wyróżnia się :

1. Zespół niezgrabności ruchowej.
2. Zespoły nadpobudliwości psychoruchowej:
   1. nadruchliwość,
   2. nadpobudliwość emocjonalna,
   3. nadpobudliwość poznawcza.
3. Swoiste trudności w uczeniu się:

1. zaburzenia uczenia się czytania / dysleksja /,
2. zaburzenia uczenia się pisania / dysgrafia /,
3. zaburzenia uczenia się matematyki / dyskalkulia /.

Jak nauczyciel powinien reagować na potrzeby ucznia z trudnościami w czytaniu i pisaniu?

• stosować metody odpowiednie do potrzeb i możliwości każdego ucznia,
• zapewnić trening usprawniający zaburzone czynności,
• uczniom leworęcznym zapewnić odpowiednie narzędzia do pisania,
• nie stawiać uczniów w zbyt trudnych dla nich sytuacjach,
• nie dopuścić do wystąpienia blokady emocjonalnej,
• wygospodarować trochę czasu tylko dla konkretnego ucznia,
• zapewnić zajęcia dodatkowe,
• uwzględnić indywidualizację treści nauczania /opracować indywidualny program nauczania dostosowany do możliwości danego dziecka /,
• zapewnić odpowiedni system oceniania / ocena ma informować o postępach, nie może być karą za błędy /,
• w odpowiedni sposób poinformować klasę, dlaczego zajmujemy się uczniem w sposób szczególny,
• współpracować z rodzicami.