TEORIA UMYSŁU -TEORIA SŁABEJ KOHERENCJI- TEORIA ZABURZONYCH FUNKCJI WYKONAWCZYCH.

JAK  ZROZUMIEĆ FUNKCJONOWANIE DZIECKA Z AUTYZMEM .

Uta Frith w książce pt. „Autyzm   analizuje trzy teorie usiłując rozwiązać zagadkę trudności z jakimi borykają się dzieci: 

1. Teorię Umysłu (tzw. ślepota na stany umysłowe),
2. Teorię Słabej Spójności Centralnej,
3.  Teorię Zaburzonych Funkcji Wykonawczych

Każda z trzech przedstawionych teorii wyjaśnia zachowania osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu i pomaga ich lepiej zrozumieć, interpretując różne aspekty funkcji mózgu.

 Teoria umysłu koncentruje się wokół zdolności, dzięki którym człowiek potrafi odnaleźć się  w nowej dla niego sytuacji.  Podłożem tej umiejętności jest :

• prawidłowe operowanie symbolem,

•  stworzenie wspólnego pola uwagi oraz 

• różnicowanie swoich potrzeb i myśli od perspektywy kogoś innego (Pisula, 2010). 

Takie domyślanie się co ktoś teraz myśli i czuje może sprawiać autystykom problem.

Zaburzenie w obszarze teorii umysłu skutkuje pogorszeniem funkcjonowania dziecka w przestrzeni społecznej.

Autystyk może zamknąć się w swoich przewidywalnych i bezpiecznych schematach by uniknąć lęku i napięcia w interakcji międzyludzkiej. 

Hipoteza ślepoty na stany umysłowe głosi iż osobom z autyzmem brakuje umiejętności intuicyjnego i automatycznego przypisywania innym stanów umysłowych. W literaturze można znaleźć informacje na temat braku u tych osób „teorii umysłu”,umiejętności mentalizowania, lub czytania w myślach. Wszystkie to określenia odnoszą się do trudności jakie mają autystycy w przypisywaniu innymosobom przekonań i przewidywaniu na tej podstawie ich zachowań, a także na „odczytywaniu” ichmyśli i określaniu uczuć. Deficyt ten może wpływać w dużej mierze na trudności w funkcjonowaniu społecznym i komunikowaniu się osób z autyzmem.


Deficyt w tym obszarze powoduje problem w zrozumieniu :

• naprzemienności interakcji, 

• udziału emocji rozmówcy w przebiegu kontaktu,

•  używania metafor czy technik manipulacji (Pisula, 2010).

Neurony lustrzane pozwalają człowiekowi zrozumieć kontekst sytuacji społecznej oraz stworzyć zachowanie adaptacyjne do wymogów otoczenia. Działanie tych komórek jest podstawą teorii umysłu (Szwajda, 2014).

Dzięki prawidłowej aktywności tego obszaru dziecko ma umiejętność odzwierciedlania stanów innych ludzi, co powiązane jest ze społecznym uczeniem się empatii (Rostowski, Rostowska, 2014).

Rozumienie intencji rozmówcy umożliwia człowiekowi elastyczną poznawczą w każdej chwili oraz obniża lęk przed nowymi sytuacjami.

Neurony lustrzane zlokalizowane są m.in.: w korze ruchowej (Pacholik- Żuromska, 2011). Zaburzenie w obszarze neuronów lustrzanych pomaga zrozumieć podłoże neurologiczne tej choroby (Szwajda, 2014).

 Dzieci, które posiadają wysoki iloraz inteligencji mogą sobie radzić na różne sposoby. Stosunkowo poprzez dobrze rozwiniętą spostrzegawczość i myślenie, są w stanie naśladować innych dostosowując się w pewnym sensie do wymogów sytuacji społecznej (pretend to be normal).

Sometimes I pretend to be normal, but it gets boring so I go back to being myself.

Hipoteza słabej koherencji centralnej odnosi się do faktu, iż osoby z autyzmem mają trudności z postrzeganiem całości w złożonych bodźcach i raczej koncentrują się na pojedynczych elementach danego bodźca. Na przykład, osoba, która widząc narysowane koło a w środku tego koła dwie kropki, pomiędzy nimi linię pionową, a pod linią pionową linię poziomą identyfikuje ten rysunek jako twarz charakteryzuje się silną koherencją centralną. Natomiast osoba, która widzi w tym rysunku tylko poszczególne elementy i nie scala ich w jedność, ma słabą koherencję centralną. Osoby z autyzmem często mają trudności z integrowaniem sygnałów i preferują styl przetwarzania informacji, który koncentruje się na szczegółach. Może to być pomocne w rozwiązywaniu niektórych zadań (np. szukanie ukrytych figur), ale w interpretowaniu zjawisk społecznych i umiejętności mentalizowania może stanowić przeszkodę. 

 Tony Attwood twierdzi, że silna centralna koherencja oznacza, że osoba bez trudu określa, co jest w danej sytuacji najważniejsze, a co zbędne.Mamy hierarchię priorytetów i zazwyczaj priorytetem jest zauważanie ludzi i rozmów, a nie wzorów na dywanie czy włączników światła (Attwood, 2013).

 Żeby zrozumieć ten aspekt słabej centralnej koherencji, można sobie wyobrazić, iż ogląda się świat przez papierową tubę przyłożoną do jednego oka, jak przez teleskop, podczas gdy drugie oko jest zamknięte: widzimy szczegóły, ale nie dostrzegamy ich kontekstu (Attwood, 2013).

KOHERENCJA A NAUKA. 

Rówieśnicy dziecka z zespołem Aspergera/ASD mają szerszą perspektywę poznawczą niż ono. Podczas nauki w klasie problemem może się okazać nie uwaga jako taka, ale punkt koncentracji. 

 Uczeń z ZA/ASD ma trudności z kończeniem niektórych działań na czas, ponieważ jest nadmiernie zajęty detalami, koncentruje się raczej na elementach niż na całości.

Nauczyciel lub rodzic musi niekiedy wyjaśniać dziecku, na czym powinno się skupiać. Najnowszym terminem jest monotropizm (Murray, Lesser i Lawson, 2005). Osoba z zespołem Aspergera posługuje się nietypowymi strategiami alokacji uwagi, w związku z czym duże obszary potencjalnych informacji nie są rejestrowane poznawczo. Prowadzi to do fragmentarycznego widzenia świata. Osoba może poznawać wyizolowane fakty, ale może mieć problemy z całościową ich analizą […] Dziecko, które musi zanalizować skomplikowaną informację, jest w stanie złożyć dwa jednoczesne zdarzenia w spójną całość i przetworzyć tę informację na głębszym poziomie. Szybko odkrywa centralny, koherentny temat. Jednak dzieci i dorośli z autyzmem mają problem z określeniem, co jest istotne, a co zbyteczne, i z rozszyfrowaniem całościowego wzoru czy znaczenia po to, by stworzyć strukturę umysłową. W celu opisania tego stylu przetwarzania informacji psycholodzy posługują się terminem słaba centralna koherencja. 

 Zainteresowania powinny wpisywać się w spójny układ z innymi rzeczami, które się lubi i których się nie lubi, nie powinny zaś być suchym faktem.

Wspomnienia, nasze doświadczenia są oparte o związki między wyodrębnionymi zdarzeniami a szerszym obrazem wiedzy, do którego fragment ten powinien pasować.  

Dążenie do spójności i zdolność korzystania z kontekstu są tym samym (Frith, 2015) 

Uta Frith zwraca uwagę, na fakt iż mózg osób z autyzmem „pracuje” inaczej niż u osób z normalnym systemem poznawczym. 

Słaba koherencja wyjaśnia talenty i trudności osób z zespołem Aspergera/ASD w zakresie umiejętności poznawczych, językowych i społecznych. Można więc powiedzieć, że dana osoba potrafi niekiedy dostrzec detale i połączenia, których nie zauważają inni ludzie o odmiennej strukturze umysłowej. Zauważanie nowych połączeń i reprezentacji może przyczynić się do sukcesu w zawodzie naukowca lub artysty, podczas gdy zwracanie uwagi na szczegóły to zaleta prawnika, księgowego lub redaktora pracującego nad korektą maszynopisu. 

Jedną z wad słabej centralnej koherencji, jest to, że szkolne działania, w których potrzebne jest jednoczesne przetwarzanie informacji z wielu różnych źródeł, zabierają dziecku więcej czasu i wymagają powtórek oraz wytrwałości w odszyfrowywaniu wzoru (Attwood, 2013).

Hipoteza zaburzonych funkcji wykonawczych mówi o tym, że działaniom i uwadze wielu osób z autyzmem brakuje kontroli z wyższego poziomu tej z wykorzystaniem tzw. procesów odgórnych (top -down processing). 

Procesy odgórne uczestniczą w złożonym przetwarzaniu napływających bodźców i są  związane z wcześniejszym doświadczeniem. Konsekwencją braku kontroli odgórnej są trudności w kierowaniu własnym zachowaniem, zwłaszcza jeśli nie ma ono charakteru rutynowego.  

Zaburzenie funkcji wykonawczych może być przyczyną dużej liczby zachowań stereotypowych, zawężenia zainteresowań u osób z autyzmem i deficytów w skupianiu uwagi.

 Czy to oznacza zatem, że osoby te nie są w stanie zrozumieć interakcji społecznych? 

 Doświadczenie specjalistów pozwala twierdzić, że uczenie rozumienia i odczytywania stanów umysłowych innych osób może być skuteczne, jednakże ludzie z zaburzeniami ze spektrum autyzmu nie będą w stanie uniknąć problemów w interakcjach społecznych. Mimo wielu imponująco skutecznych metod nauczania umiejętności społecznych, które są do naszej dyspozycji nadal bardzo ciężko jest osiągnąć cel, którym jest ukształtowanie u osób z autyzmem typowego repertuaru umiejętności społecznych.

PRAKTYKA w TEORII UMYSŁU - TUTAJ

 

Literatura:

1. Pisula, E. (2012). Autyzm: przyczyny, symptomy, terapia. Wydawnictwo Harmonia.
2. Rostowska, T., & Rostowski, J. (2014). Rola systemu lustrzanych neuronów w rozwoju języka i komunikacji interpersonalnej. Psychologia Rozwojowa, (19/2), 49-65.
3. Szwajda, U. (2014). O mówieniu bez komunikowania, czyli dyskurs i interakcja w autyzmie. Charakterystyka trudności. Socjolingwistyka, (28), 93-107. 
4.  http://fundacja.krokpokroku.org/newsletter/newsletter_nr_8_2013.pdf
5.  https://autyzmwszkole.com/2015/09/16/ukladanka-slaba-koherencja-czyli-swiat-w-szczegolach/
6. Tony Attwood: „Zespół Aspergera…”, Harmonia Universalis, Gdańsk 2013
7. Uta Frith: „Autyzm Wyjaśnienie tajemnicy”, GWP, Sopot 2015

 http://www.myaspergers.net/adults-with-aspergers/liane-holliday-willey-pretending-to-be-normal/

 http://neuropsychologia.org/autyzm-i-teoria-umyslu